15. Thüringisch

Einige Merkmale: Lenisierung (Gammerdeer 'Kammertür'); Monophthongierung /au/ > /u/ (Wèrtshuss '-haus'); Velaris. /a:/ > /å:/; Entrundung /ö/ > /e oder è/ (schèèn 'schön'), /ü/ > /i/ (Schticke 'Stück') und /oi/ > /ài/ (nàilich); Spirantisierung /b/ > /w/ (ååwene 'oben'; prowieren; Bujje 'Wiege'); Rundung /ä/ > /ö/ (möchtich 'mächtig'); Senkung /i/ > /è/ (èsse 'ist er'; Wèrtshuss); /è/ tendiert zu /à/ wie im Obersächsischen; Guttural. /nt/ > /ng/ (wie im Ripuarischen, z.B. runger 'runter'); /g-/ > /j-/ (jerade 'gerade'); vereinzelt Diphthongierung von /i:/ zu /i-e/ wie im Mhd. (vgl. auch Fraue!), /-u/ zu /-uë/; Sibilarisierung von /s/ in erscht (s.u.); Tendenz /g-/ zu /k-/ in ging (s.u. [2]); /e/ > /a/ in ar 'er' (s. unten [2]); u-Präteritum in gung 'ging', ruuf 'rief', schluuf 'schlief', volltönend wartodo 'wartete' (unten [2])

(Mögliche) Kennwörter: Bujje 'Wiege'; Fraue; nààjer 'näher'

[DDR-4714] Rottleberode Krs. Sangerhausen

[1] Der Zwilswerbaum (Vogelkirschbaum; DSA-Archiv, Transkr. W. Näser 10/84 und neu 2/2000)

Ufn Donner an Mehlgråwen da ååwene di steht so'n schèèner Zwilswerbaum. Nu, ich schätze, so håch un so dicke wie ne Delegråfenschdange. Un möchtich glatte/glattich esse. De Jungens un ààch trwà|àine Màjes prowieren immer mål un wollen do nuffklàttere. Åwer wenn se holle ban't åwene sind, do rutschen se möschdndeils wedder runger, weil e so glattich ès.

Nàilich do gung ich må jerade vorbèi, då prowiert der Fritze Hààise. Hm, àà kam awwer ààch bloß en Sticke ruff. Àr rutschte immer wedder runger. Do ruf er Hermann Sèligen zuë: "Hermann, kumm mal hàà! Hupene mich emål, ich will må da nåånhààpele!" Ne, un do rüddefen se sich so gààiediitich. Awwer, wenn se so holle ban't åwene wårn, bis in die Schbidse schåffdn se's nich. Jedes Må rutschte wedder runger. Na gung ich nààjer un saade: "Ne, Jungens, èr wollt wohl då nåånhààpele." Da saa dr Fritze Hààise: "Jå, Vetter Åpel, wulle wumme woll, awwer kinne kémme nich."

[2] An der Wiege (DSA-Archiv, gleicher Erzähler; Transkr. W. Näser 10/84 und neu 2/2000)

Nnnà, da wår doch nàilich Bertold Diewold bei mich. Der erzäelte mich so'n lustiges Ding, wië sinn erschter Junge jeborn wår, doò - na - wår er nadirlich stolz, und, wurde eim må zu graduliert von allen Seetn, un då ging e må sunnåms àr fort in e Wèrtshuss; nu wås sollt'e måche, da hån se'n fraliert, de mutte àin ussgàà. Un a bezahlt er a fest un da håttn se sich so festejesoffen un de torkelte nåcher später hàim.

Sinner Fraue wår dås natürlich går nich ràëcht, die lug schon im Bedde, un Bertold dååchte: "Mensch, was måch ich bloß, daß das mine Fraue går nich märkt, da'ich so späte hààimgomme." Hm, hatt e sich was usjedååcht: àr zog sich drussen de ganzen Såchen uus, ...schlech sich de Trebbe nåån, un - öh - måchde liise de Gammerdeer uff, un schwubb wår er inner Gåmmer drinne, 's wår ja alles dunkel, sinne Fraue schluuf, un se stellte sich an de Bujje un schunkelte immerzu sin Jungen. Àr dåchte so bèi sich: "Wann er doch bloß emå gååke wollte, dar Junge!" Åwer ar tut'n den Willen nich. Ar schluuf feste un hààr wartodo. Bèrtold fihlt sich ewoll, dèr schunkelte immer widder. Mit ààimal sààt sinne Fraue: "Na Bertold, was måchsdn då an der Bujje?" - Bärtold meinde: "Dar Junge schràid in àain Gange, ich steh schun ne ne gånze Stunne hier un du schläfst immerzuë!" Do sààde de Fraue: "Mönsch, daß ich nich låche! Du bèst je besoffen! Dar Junge läät doch hier bei mich im Bedde!" 

Ergänzungen und Korrekturen vorbehalten.
Gestaltung und HTML: (c) W. Näser, MR 4.2.2000