22. Niederalemannisch

Hauptkennzeichen (Schibboleth): Diphthongierung hd. /u/ > /üe/, z.B. setz di züe mr 'setz dich zu mir'; dieses Merkmal nutzte auch Carl ZUCKMAYER in der Dramen-Fassung seines "Hauptmanns von Köpenick", wo er in I,6 den Deserteur Gebweiler "in elsässischer Mundart" schreien läßt: "Mach das Licht züe! Se chumme! Se chumme!" [Fischer-TB 7002, S. 44]

Probe 1: Seelbach / Lahr (Tonbandarchiv DSA; Versuch einer Transkription und Präsentation in Haas-Vorlesung W. Näser 06/84)

[1] Ich war noch üm erschte Wöltkriik. Un dann ... da hab ich noch'm Kaiser gschwore ... und anno achtedrissik ... bin ich ...ins ... in di Südetekrise doò ... widr ai'kriggt, un anno nüünedrissig wiidr ... un bin dann anno virzig entlasse worre un ...di Woch vor Ooschdere anne Fümbwevirzik ... einzéure worre zum ... Volgschdurm nach Ettnhaim ... Wu me àchd Tag dii wöre, 'nae kumd der Nòchper dåhin, der isch kschtòrwe, u' hat ksait. "Dü, ehèint åång fahr' ich haim. Halt schwarz, ned?" Ha' ich ksait: "Waische was - mr ... mr schaue, daß mr ... Urlaub krije zim ... Erdipflssedse." 'Schdenn Sie mich? ... 'N da war er a in der Biisersch, bi t'r Firma Grämer Buchhaltr odr wås er war, ne, der hett di Urlaubsschiin gschriiwe, un ich hab ssie runtergtrage züm ... uff Schriibschdubb ... uff Schribschtub... un nach... ham mer grad gfèschprt, z' Oung keèsse, sàid mr bi uns ... un de Kummiss is je umsch, me soll edsch d' Urlaubsschiin abhole ... da sinn mr halt umsch, henn di Urlaubsschiin gholt, 'n nix wè ... ab. 'N hemmer Urlaub kriëgd bis im nèigd ander Wochen Dunnrschtig ... un den Samschtig henn sie scho ainer gschigd, mr solle sofort 'russkumme. ... De Franzose komme immer néer; hemmer midnandr üskmachd am Sunndig als mr nèi nimmi 'nüsskönn', mer sséétze da 'nuff 'n de Wald ... 'n warde, bis si chumme. Da ssi mer vier Tag dort ouwe, main hawwe wr noch Schußwaffe bii s' ghou mi i dr "SS" desoomene ... sie hen ach der güed de Kreeg iberschdonde und di andere sinn alle in nach ... Gfangeschaft kumme, in dere Ainhaid wu 'me da ware, der Volgschtürmeinhaid ...

[2] Der Buer brennt krad jetz wirklich Schnaps ... Der Schnaps wird ... in èin Kupferkéssl wird er gschütt der Moschd, und maisdns würd Moschd geprennt, Epflmoschd ... Wi da nehm'n un kai Oubst mehr chåüfe, hm? Un eds prenn ich iidr Mouschd daß ich für de nèi Platz henn ... Der kommt in de Kupfrkéssl zum Bemaischn ... gehn hungdrt Liter 'rii in sso 'e Késsl. 'N dann wird er kekocht, 'n da kummt dr Dampf, dér Dampf isch(d) dann Schnaps. Awe(r) dann, der müeß zwaimal prennt wére, nid, bis er ... de richtige Schdergekrad het un hell isch. B'm erschde Mal würd er nid ... ès gibt aber åuch dann di Dåmpfbadkéssl ... awer des isch maisn ... wo  ... Berufsprenner... henn di Büre nit ... ja, des wird maischdns schtärkr keprånd, ne? Aber müß vergärt håue, nadirlig, ne? Müß vergärt haww, ssiès gib's kai Algehoùl, wè mr ssies ... prennt. Ja, de isch noch e wi früer hier, blous henn si de moderneré Késsl wi früer, ne? Un dånn ... si kénne da auch für's Monobool brenne, für de Schdaad... tevül als ich waiß, krege si ... von hundert Lüter ... sseks Litr ... also drèi Lider Algehool abgöö ... un di krege daå vom Litr zwai Mark virzik Pfennich tevül i waiß ... un was iibr sseks Litr geht, der k'hert inne, für Aigegebrauch ...

Probe 2: Niederalemannisch (Elsaß) mit hochalemannischer Färbung (Sundgau)

Mini Haimet ¹⁾

Ich weiss e scheen Làndle, wu d' Chinder
Vo de grosse wisse Vegel brocht wàrde,

Wu d'r roserote Bode, mit sine schwäre Ràbstäck,
D'r wiriche Saft ibertrait;

Wu d' grieni Tanne, dert üf de hechschte Bàrgle,
Üs dàm paschtelbläue Horizont üslaichte;

Wu d' dunkle Rüine vo de alte Schlässer
D' mittelalterlige Heldetate v'rewige;

Wu d'r Schnee, im Winter, in siner Rüehj,
's Làbe unger siner wisse Decke brietet;

Wu 's Summerliftle z' Obe abechunnt
In d' Tàler wie n e Làbenschüch;

Wu d' Hiserdàcher wie g'faltene Hàng
Sich an d'r Üfschwig vo de spitzige Chilchetirm apasse;

Wu d' Gàssle wie Gàrte voller Summervegel sin,
Wenn d' Maidle ihre breite Schlupfhübe üfsetze.

Das Land, wu sich ohne Ungerbràchig
Gegewart un V'rgangeheit làbhaft süeche,
Das Land, wu mit Hàrz vo witem rüeft,
Ich 's Elsass.

¹⁾ nach dem Gedicht "Mon Pays" von A.P. VANDEWALLE; Verfasser: Fabrice REINLE; Bearb.: M. HIRTZLIN.
Fabrice Reinle (Muttersprache: Französisch) studiert Germanistik und erlernte das "Elsässer Dietsch" aus der Literatur als Zweitsprache.

[wird ggf. ergänzt; © W. Näser 06.11.1996]